Interview met Mischa Coster over fake news namens Delta Lloyd (2017)

Waarom zijn nepnieuws en fabels zo hardnekkig?

Of het nu gaat om voeding, de medische wereld of de financiële sector, er is geen onderwerp dat ontkomt aan fabels en nepnieuws. En juist deze ‘alternatieve feiten’ blijven bij veel mensen hangen. Hoe komt dat toch? Mediapsycholoog en gedragsonderzoeker Mischa Coster legt uit.

Mischa Coster is gespecialiseerd in gedragsbeïnvloeding. Als mediapsycholoog helpt hij bedrijven met het benutten van media- en beïnvloedingstechnieken bij de strategievorming en uitvoering van hun marketingactiviteiten. Daarnaast geeft hij regelmatig duiding aan verschillende zaken vanuit een psychologische insteek. Dat geldt ook voor het fenomeen nepnieuws. Mischa ging zich hierin verdiepen toen het bericht de wereld in kwam dat de paus de campagne van Trump zou steunen. “Er waren twee dingen die mij opvielen,” vertelt Mischa. Bij het artikel was een foto geplaatst van Trump en de paus. Dit gaf de indruk dat die foto was genomen toen de paus zijn steun betuigde, maar de foto was al veel ouder. Daarnaast kondigde de titel al aan dat het nieuws bizar was door te beginnen met “Pope Francis shocks world”. Het bericht werd massaal op social media gedeeld. Het fascineerde mij en ik ben me erin gaan verdiepen om erachter te komen hoe nepnieuws werkt.”

Soorten nepnieuws

Nepnieuws is er in verschillende vormen en met verschillende doelen. Het kan bijvoorbeeld onderdeel zijn van een reclamecampagne of PR stunt. Het doel is dan bijvoorbeeld om verwarring te zaaien of aandacht voor iets te vragen. In 2013 bracht Delta Lloyd het Budget Bejaardenhuis in het nieuws, een goedkoop onderkomen voor ouderen in de Koepelgevangenis in Breda. De media namen het massaal over en het werd landelijk nieuws. Pensioen is voor de meeste mensen geen onderwerp waar ze veel aandacht aan (willen) besteden, terwijl het wel belangrijk is. Delta Lloyd heeft daarom voor deze wijze gekozen, om mensen toch over pensioen na te laten denken.

Mischa benoemt nog andere vormen van nepnieuws.

De politiek heeft er een handje van om feiten te verdraaien of met halve waarheden te strooien. Doel is dan om de concurrentie zwart te maken.

– Er is ook de overduidelijke satire die websites als De Speld en Nieuwspaal brengen. Dat noem ik eigenlijk geen nepnieuws, omdat alles erop wijst dat het niet echt is.

– Nepnieuws dat maar moeilijk zo te herkennen is, is nieuws waar men soms wel jarenlang aan werkt. De maker heeft veel belang dat het nieuws niet als nep wordt herkend. Wil je bijvoorbeeld een belangrijke concurrent zwart maken, dan heeft het niet zoveel zin om zomaar iets te roepen. Niemand die je zal geloven. Plaats je voor publicatie van het nepnieuws druppelsgewijs op verschillende websites onder verschillende accounts berichten die twijfel over je concurrent zaaien, dan kunnen mensen dit zien als een soort van bevestiging van het nepnieuws. De gedachte is vaak al snel dat als er al zoveel berichten over zijn verschenen dat er dan wel een kern van waarheid in zal zitten.

– Tot slot heb je nog het pseudowetenschappelijk nepnieuws, vaak gebruikt binnen de complotwereld. Het is vaak heel hardnekkig nepnieuws omdat het gebaseerd is op echt nieuws, maar dan met een andere interpretatie. Feiten uit bestaande wetenschappelijke onderzoeken worden dan in een andere vorm gegoten en er wordt gebruik gemaakt van framing. De schrijver van het stuk denkt goed na over de verwoording en hangt een waardeoordeel aan het verhaal. Het klinkt bijvoorbeeld heel anders wanneer je zegt dat 70% van de patiënten is genezen dan dat 30% is overleden door een medicijn. Uit deze vorm van nepnieuws ontstaan vaak fabels in bijvoorbeeld de medische wereld.

Mischa Coster
“We accepteren eerder informatie die past bij hoe we al denken of wat we al voelen."

Geloven in fabels

Bepaalde beïnvloedingentechnieken dragen bij aan de geloofwaardigheid van nepnieuws artikelen. ‘Big Lie’ ofwel De Grote Leugen, een term die is bedacht door Adolf Hitler, is hier een bekend voorbeeld van. Mischa: “Je brengt dan zo’n raar bericht in de wereld dat het overduidelijk een leugen is. Maar juist daardoor denk je als lezer: dit is zo overduidelijk nep, dan kan het eigenlijk geen leugen zijn. Mensen nemen dit soort nieuws dus vaker als waarheid aan.”

Maar niet alleen de manier waarop een leugen wordt gebracht is van invloed, we spelen ook zelf een rol. Mischa verklaart het feit dat fabels soms zo hardnekkig zijn vanuit de ‘confirmation bias’ theorie. “We accepteren eerder informatie die past bij hoe we al denken of wat we al voelen. We zoeken dus eigenlijk naar bevestiging van onze eigen ideeën en aannames en staan niet open voor alternatieve verklaringen, inzichten en bewerkingen.”

De filterbubbel waarin we tegenwoordig leven versterkt dat. Wanneer we bepaald (nep)nieuws liken, toont Facebook steeds meer van hetzelfde. Je gaat dus steeds meer van hetzelfde zien en mensen ontmoeten die dat ook geloven. Je komt hierdoor steeds meer in je eigen bubbel terecht.”

Factchecken

Maar is er dan niets te doen tegen al dat nepnieuws? Gelukkig hebben steeds meer nieuwsdiensten factcheckers in dienst om publicatie en verspreiding van nepnieuws te voorkomen. Daarnaast komen er steeds slimmere algoritmes die nepnieuws kunnen herkennen. Maar als je twijfelt aan een nieuwsbericht, dan kun je als lezer ook zelf op onderzoek uitgaan, vertelt Mischa. “Als je bij een nieuwsbericht een raar gevoel hebt of twijfelt, dan kun je zelf factchecken. Ga bijvoorbeeld op andere blogs kijken wat daar wordt verteld over het onderwerp of zoek het onderzoek dat wordt aangehaald op. Is het wel echt zoals het wordt geschreven? En zoek ook vooral naar bronnen die het bericht tegenspreken. Zo kun je zelf een mening vormen over het onderwerp.”

Ook als het gaat over verzekeringen en pensioen doen fabels de ronde. Wat is nu eigenlijk waar en wat niet? Lees alles over de feiten en fabels op het gebied van AOV, pensioen en bedrijfsverzekeringen.

Overig werk

Zorgverleners over hun energiegevers en -vreters

Videoserie over hoe zorgmedewerkers in balans blijven, namens Stichting IZZ (2023)

Psychiater Christiaan Vinkers: ‘Mensen zijn verrassend veerkrachtig’

Expertinterview over wat psychische klachten eigenlijk zijn, namens Nationale-Nederlanden (2023)
Portret van psychiater Christiaan Vinkers (interview namens Nationale-Nederlanden)

Interviews met pensioendeelnemers over duurzaamheid

Serie van drie interviews over duurzaamheid, namens Nationale-Nederlanden (2022)
Foto van Christine in een groene omgeving

Magazine vol content die aanzet tot gezond werken in de zorg

Een printmagazine voor leden, namens Stichting IZZ (2022)
Zorgmedewerker Maaike Peolen laadt haar bagage in de auto

Het beroep leerkracht in beeld

Videoserie als onderdeel van crossmediale contentstrategie, namens de Marnix Academie (2022)
Portret van meester Dirk

Trends verpakt in een mooi digitaal magazine

Trendrapport over ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid, namens Nationale-Nederlanden (2022)
Vrouw met koptelefoon op, liggend in het gras
Whitepaper

Het effect van online contentmarketing

Wat levert het nu eigenlijk op?
Vroeg of laat krijgt iedereen die zich bezighoudt met contentmarketing deze vraag op zich afgevuurd. Geef je hier overtuigend antwoord op? Lees dit stappenplan en ga aan de slag met het meten van je content.