Psychiater Christiaan Vinkers: ‘Mensen zijn verrassend veerkrachtig’

Burn-out, werkstress, angst en depressie: je hoort de termen vaak, maar het lijkt alsof iedereen er wat anders onder verstaat. Wat zijn psychische klachten nu eigenlijk? Welke invloed hebben ze op het werk? En hoe ga je er als werkgever mee om? Dat – en meer – vragen we psychiater en ‘stressprofessor’ Christiaan Vinkers.

Voor algemene tips voor minder stress moet je niet bij Christiaan Vinkers zijn. Stress verschilt volgens hem namelijk echt sterk per persoon en context. Wat voor type ben je? Hoe reageer je op situaties? Welke oorzaak heeft de stress? “Er bestaat geen toolbox die voor iedereen werkt”, legt de psychiater uit. “De een heeft baat bij hardlopen, de ander bij meer rust. Als je medewerker relatieproblemen of financiële stress heeft, denk ik niet dat bijvoorbeeld een cursus mindfulness de beste oplossing is.”

Christiaan Vinkers is psychiater, onderzoeker en hoogleraar Stress en veerkracht aan Amsterdam UMC. Hij behandelt mensen met hardnekkige angstklachten en depressies. In september 2022 verscheen zijn boek In de ban van burn-out. Daarvoor bestudeerde hij het beschikbare wetenschappelijke onderzoek over burn-outs. Hij ontdekte dat er wel 142 verschillende definities voor burn-outklachten zijn. Zijn conclusie is dan ook: burn-out als betrouwbaar vast te stellen aandoening bestaat niet.

Daarmee wil de hoogleraar niet zeggen dat de klachten niet reëel zijn. “Integendeel, het zijn ernstige klachten die lang kunnen duren. Mensen met burn-outklachten zijn zeker geen aanstellers. Maar de burn-out is geen harde medische diagnose.” Typerend – en lang niet bij iedereen bekend – is dat Nederlandse huisartsen de term wel gebruiken, maar psychiaters niet. In de Verenigde Staten wordt burn-out zelfs helemaal niet als ziekte gezien.

En hoe zit dat met psychische klachten in het algemeen? Kun je daar wel een definitie voor geven?

“Ook dat is een parapluterm. Iedereen bedoelt er wat anders mee. Wat je wel kunt zeggen, is dat psychische klachten een mens raken in de kern van wie hij of zij is: het gaat over gevoelens, gedachten en gedrag. Denk aan somberheid, prikkelbaarheid, slaapproblemen, vergeetachtigheid en angstklachten. Maar ook aan impulsiviteit, boosheid en inactiviteit. Er zit ook vaak overlap in: mensen die regelmatig somber zijn, zijn vaak ook angstig.”

“Veel mensen denken dat stress vooral psychische klachten veroorzaakt, maar het kan zich ook uiten in diabetes, rugklachten, overgewicht, auto-immuunziekten en hart- en vaatziekten. Te veel stress heeft een negatieve invloed op lichaam en geest. Logisch als je bedenkt dat je stresshormoon cortisol tot in je kleinste bloedvaatjes komt.

Stress is trouwens niet alleen negatief. Stress is ook goed, want het zorgt dat we iets dóen. Te weinig stress kan ook psychische klachten veroorzaken: zinloosheid, verveling, apathie.”

We horen vaak dat het nog nooit zo erg is geweest met psychische klachten als stress, burn-outs en depressies. Hoe sta jij daarin?

“Ik vraag het me af. Er is zeker een vorm van stress bijgekomen, bijvoorbeeld door sociale media. Maar vroeger hadden mensen ook stress. Honderd jaar geleden werd bijvoorbeeld veel gesproken over neurasthenie, oftewel zenuwzwakte. Mensen die daar last van hadden, werden zenuwlijers genoemd. Daar horen we nu weinig over.

We moeten elkaar niet de put in praten. Het is goed dat we opener zijn over psychische klachten. En we moeten er nog meer grip op krijgen. Maar aan de rand van de afgrond, daar staan we niet. Mensen zijn verrassend veerkrachtig.”

Foto’s: Gabby Louwhoff